Trylogia Nikopola

Droga do autorskiej serii

Enes Bilal urodził się 7 października 1951 roku stolicy byłej Jugosławii – Belgradzie. Prywatne doświadczenia autora miały ogromny wpływ na kreowane przez niego historie i światy oraz wizję rzeczywistości i artystyczną wrażliwość. Jego ojciec był Jugosłowianinem z Harcegowiny, matka pochodziła z Czechosłowacji. Jako dziesięciolatek Bilal przeniósł się do Francji, dokąd wcześniej wyemigrował jego rodziciel. Przygodę z komiksem rozpoczął w roku 1972, kiedy został laureatem konkursu zorganizowanego przez czasopismo Pilote, w którym następnie trudnił się prowadzeniem działu aktualności. Tam też w latach 1971–1975 publikował swoje krótkie formy komiksowe, wydane po raz pierwszy w roku 1975 jako Wezwanie gwiazd, po raz drugi w roku 1981 pod tytułem Przeklęta czara (nota bene taki tytuł nosił pierwszy komiks Bilala). Niepokojące i mroczne opowieści grozy, których bohaterowie zmagają się z wrogimi siłami pochodzącymi z kosmosu, będące artystycznym uzewnętrznieniem traum związanych z dorastaniem w kraju rządzonym przez komunistów, merytorycznie i graficznie nawiązywały do twórczości Moebiusa. W roku 1974 Bilal zaczął tworzyć opowiadania, wydane następnie w 1978 roku jako Wspomnienia spoza przestrzeni oraz w 1996 roku jako Wspomnienia z innych czasów, w których stanowczo zerwał ze wcześniejszymi inspiracjami, a jednocześnie rozpoczął etap kształtowania indywidualnego i niepowtarzalnego stylu graficznego. Konstrukcyjnej metamorfozie uległ również świat przedstawiony opowieści Bilala: zamiast pozaziemskiego zagrożenia w centrum historii pojawił się zwyczajny człowiek wraz ze wszystkimi swoimi zależnościami wobec innych ludzi, istot boskich czy systemów politycznych.

W połowie lat 70. twórcza droga ciągle poszukującego własnego stylu młodego rysownika przecięła się z planami Pierre'a Christina, który poszukiwał ilustratora swoich scenariuszy do cyklu Legendy naszych czasów. Za właściwy początek serii uznaje się rok 1975, kiedy pojawiła się historia Rejs zapomnianych, a w ślad za nią kolejno Statek z kamienia z 1976, Miasto, którego nie było z 1977, Falangi Czarnego Porządku z 1979 oraz Polowanie z 1983. Dzięki doświadczeniom zdobytym podczas prac nad osadzonymi w nurcie political fiction skryptami Pierre’a Christina, w roku 1980 Enki Bilal rozpoczął pracę nad swoim pierwszym poważnym autorskim projektem Targi nieśmiertelnych dla wydawnictwa Les Humanoïdes Associés. Kolejnymi odsłonami tej serii były Kobieta Pułapka z 1986 roku oraz Zimny równik z 1992 roku. Każdy tom stanowi odrębną historię, jednak dopiero w połączeniu z pozostałymi częściami serii tworzy logiczną całość narracyjną i zamknięty cykl odkrywający wszystkie znaczenia pozafabularne. Na polskim rynku Trylogia Nikopola pierwotnie ukazała się w latach 2002–2003 w postaci trzech oddzielnych tomów nakładem oficyny Egmont w ramach Klubu Świata Komiksu. Ponad dekadę później wydawnictwo podjęło decyzję o wydaniu pod szyldem kolekcji Plansze Europy ekskluzywnej jednotomowej edycji ostatecznej wzbogaconej o szkice i komentarze autora zaczerpnięte z albumu Błękitna krew.

Trzy postaci dramatu

Wszystkie opowieści mieszczące się w ramach Trylogii Nikopola, choć poprzez złożone relacje między bohaterami tworzą przemyślany i spójny ciąg przyczynowo-skutkowy, dzieli dość spory interwał czasowy i odległe miejsce akcji. Skomplikowana intryga zawiązuje się w Paryżu w roku 2023, po czym wydarzenia przenoszą się do Londynu, Berlina i Kairu do roku 2025, zaś finał historii ma miejsce w fikcyjnych miejscowościach afrykańskich Equator-City i Dembi Dolo w roku 2034. Zasadniczy szkielet akcji opiera się na niecodziennej fuzji dwóch diametralnie odmiennych odszczepieńców: poczciwego i wrażliwego Alcyda Nikopola oraz egocentrycznego i nikczemnego Horusa z Hierakonpolis. Ten pierwszy jest mężczyzną skazanym w 1993 roku przez francuski sąd wojskowy za dezercję na dwadzieścia lat kriogenicznego snu w orbitalnej kapsule, a następnie całkowicie zapomnianym i porzuconym przez permanentnie zajęte zaciekłym prowadzeniem zbrojnych starć reżimy. Ten drugi to egipski bóg z głową drapieżnego ptaka, który ostro przeciwstawia się obowiązującym w starożytnym panteonie regułom, przez co popada w nierozwiązywalny konflikt z Anubisem i jego nadprzyrodzoną świtą, skazując się tym samym niechybnie na los represjonowanego opozycjonisty.

Ukrywający się przed swoimi nadludzkimi antagonistami Horus przejmuje kontrolę nad kolejnymi ciałami śmiertelników, jednak marne "opakowania" nie są przystosowane do zbyt długiego funkcjonowania w bezpośrednim zetknięciu z pierwiastkiem boskim i niemal natychmiastowo giną. Aż do kluczowego dla pary bohaterów momentu, kiedy ptasiogłowy dysydent znajduje idealnego nosiciela. Wskutek chaotycznej interwencji podniebnego patrolu hibernujący Nikopol opuszcza swoje kosmiczne więzienie i spada na ziemię tracąc przy tym prawą nogę. Horus projektuje dla niego całkiem zgrabną, aczkolwiek mocno uciążliwą, protezę kończyny z fragmentu szyny paryskiego metra. W ten sposób zawiązuje się między nimi osobliwy pakt, który odciśnie poważne piętno zarówno na dalszych losach człowieka, jak i najbliższej przyszłości boga. Obaj protagoniści szybko zauważają bowiem, że nie mogą funkcjonować osobno bowiem na mocy niepisanego przymierza są sobie przeznaczeni. A w zasadzie to moralny kontrakt skazuje ich na siebie w sposób nierozerwalny. Razem wyruszają w długą podróż: Nikipol poszukuje bezpowrotnie utraconej przeszłości, Horus – bezwzględnej zemsty poprzez przejęcie władzy w mieście. Egipski bóg znaczy swoją drogę do zamachu stanu krwawym szlakiem kolejnych rzezi, zaś pogrążony w szaleńczym marazmie śmiertelnik podąża za nim wiedziony instynktem samozachowawczym i pragnieniem przetrwania.

Specyficzną strukturę Nikopol – Horus dodatkowo uzupełnia i urozmaica kobieca postać Jill Bioskop – młodej i pięknej angielskiej reporterki o nieskazitelnie białej skórze i naturalnie niebieskich włosach. Próbując otrząsnąć się z pogłębiającej się depresji po tragicznej utracie pozaziemskiego kochanka – Alferacjanina Johna, bohaterka panicznie ucieka przed samą sobą, również pozostawiając za plecami krew napotkanych na halucynacyjnej drodze mężczyzn: Jeffa, Nicka i Ivana. Istotną rolę w jej dramatycznej podróży spełniają przekazane przez Johna tabletki narkotyku HLV, które pozwalają zapomnieć Jill o nieznośnie przygnębiającej przeszłości, oraz script-walker – urządzenie, które z jednej strony przesyła prasowe korespondencje dziennikarki w przeszłość do roku 1993, z drugiej zaś stanowi niezastąpione narzędzie licznych zbrodni dokonywanych przez pogrążoną w nieodgadnionym obłędzie dziewczynę. Wiodące ku rychłej autodestrukcji przypadki Jill splatają się nieuchronnie z paranoicznymi losami Horusa i Nikopola. W takich okolicznościach zaczyna rodzić się nowe uczucie. Dokąd powiedzie ich wspólna droga? Jaki będzie kres tej niezwykłej wędrówki? Czy każdy z bohaterów zrealizuje swoje plany? I czy ostatecznie znajdzie to, czego naprawdę szukał?

Gabinet osobliwości Bilala

Świat przedstawiony komiksowej trylogii Bilala jest konstrukcją tyle absurdalną i irracjonalną, co mroczną i przerażającą. Chociaż wszystkie jego elementy zostały szyderczo przerysowane i doprowadzone do parodystycznych granic, to ciągle jest to hipotetyczne prawdopodobna antyutopijna wizja. W zdegenerowanym, podłym i zrujnowanym Paryżu panującym systemem politycznym jest błazeński i ekstrawagancki faszyzm, zaś po rewolucyjnym obaleniu gubernatora władzę przejmują groteskowi i pretensjonalni komuniści. Berlin i Londyn z kolei są w pełni autonomicznymi państwami – miastami, których zastraszeni mieszkańcy muszą borykać się z atakami terrorystycznymi przeprowadzanymi na tle religijnym i etnicznym przez karykaturalne reżimy. Mechanizmy kierujące światem są nieubłagane, a przeznaczenie wlecze marionetkowe postaci po arenie wydarzeń bezlitośnie. Niewiarygodne wypadki somnambulicznego duetu Nikopol-Horus oraz niepokojące perypetie apatycznej Jill stanowią przedziwną mieszankę potworności i komiczności w wyjątkowo nierównych proporcjach. A niezbędną wartością do prawidłowego rozwiązania tego równania niespodziewanie okazuje się być syn Nikopola, bliźniaczo do niego podobny Niko. Pasywni bohaterowie – jakby żywcem wyjęci z antycznej tragedii – nie są w stanie zapanować nad własnym losem, więc bezrefleksyjnie oddają własne żywoty we władanie fatum, zupełnie nie zdając sobie sprawy z rozgrywających się wydarzeń. Te zdają się być tylko zastygłymi obrazami tkwiącymi uporczywie gdzieś głęboko w czeluściach ich podświadomości, wyimkami z artykułów z przyszłości drukowanych w przeszłości na łamach francuskiej prasy albo fragmentami amatorskiego filmu kręconego przez pasjonata na pustynnym pustkowiu. Strzępy pamięci są tutaj obsesją, od której zarówno Nikopol, jak i Jill zostają wybawieni. On dzięki boskiej ingerencji swojego symbionta Horusa, ona pod wpływem zbawiennego działania ostatniej dawki HLV.

Na takim tle w sposób całkowicie bezkolizyjny mogą funkcjonować najbardziej nawet kuriozalne osobliwości. Niebezpieczny biało-zielony kot, Gogol z Algolu, jest międzynarodowym terrorystą o telepatycznych zdolnościach i anarchistycznych zapędach. O zwycięstwie drużyny w meczach hokejowych decyduje ilość zdobytych bramek oraz liczba rannych i zabitych przeciwników. Goryle, hipopotamy, zebry, nosorożce i żyrafy podróżują przez afrykańskie bezdroża korzystając z środków komunikacji kolejowej. W Equator-City odbywają się mistrzostwa świata w chess-boxingu, czyli cudacznym dwuboju szachowo-bokserskim posługującym się punktacją Kasparowa-Tysona. Operetkowemu papieżowi Theodulowi I towarzyszy rozbestwiona świta namiętnie kopulujących w powietrzu aniołków. Temperatura powietrza na środku równika wynosi – 21°C. W Berlinie trwa Eierkrieg polegający na zestrzeliwaniu kolosalnych jaj z planety Menkar. Stolica światowego terroryzmu KKDZO rządzona jest przez piątkę dyktatorów o naukowych skłonnościach. Rzeczywistość wyrażana jest w skalach politycznej skuteczności, zdrowia, brzydkiego zapachu, kondycji fizycznej czy agresywności. Niesmacznie karykaturalnego obrazu świata dopełnia faszystowski gubernator Jean-Ferdinand Choublanc, który zawstydzająco nagannie traktuje egipskich bogów ze zwierzęcymi głowami negocjując z nimi dostawę paliwa do unieruchomionego statku-piramidy w zamian za nieśmiertelność. Członkowie egipskiego panteonu są jednak cierpliwi. Mają przecież całą wieczność. I gry planszowe.

Z kolejnych plansz Trylogii Nikopola wyłania się stopniowo specyficzny styl graficzny Bilala, który sukcesywnie wypierał wyraźny realistyczny rysunek z przygaszonymi barwami na rzecz miękkiej kreski uzupełnionej sugestywnymi malarskimi kolorami. W wypełniających kadry obrazach twórca zdaje się poszukiwać złotego środka odwracając się od dosłowności i obiektywizmu, a swobodnie dryfując w stronę oniryczności i symbolizmu. Tym samym karty komiksu wypełnione są zręczną grą kontrastów, zarówno na płaszczyźnie merytorycznej, jak i kompozycyjnej: nietrwały świat zwiewnych wartości zamieszkany jest przez kamienne istoty o posągowej strukturze, zaś klasycznie statyczny układ kadrów zakłóca ich wewnętrzna ekspresja i dynamiczne napięcie. Ta metoda opowiadania uniwersalnie zaangażowanych i autentycznie osobistych historii najdonośniej wybrzmiała na kartach kolejnej serii Bilala określanej mianem Tetralogii Potwora. Nietuzinkowa fabuła doskonale łącząca elementy komiczne z tragicznymi, groteskowo przerysowane odniesienia do ówczesnej rzeczywiści geopolitycznej, wyraziste charaktery postaci ślepo błądzących w otchłaniach pogrążonego w chaosie świata, dosadne i kąśliwe komentowanie istotnych spraw polityczno–społeczno–religijnych, oryginalne rozwiązania narracyjne i zabawa różnymi formami tekstu, graficzna tonacja idealne współistniejąca z ważną tematyką, spora doza brutalności i subtelna szczypta namiętnego erotyzmu to najważniejsze zalety Trylogii Nikopola. Lektura obowiązkowa dla miłośników europejskiego komiksu.